Fakt zmartwychwstania Jezusa Chrystusa jest osią wiary chrześcijan, niezależnie od wyznawanego obrządku. Jest też podstawą bogatej obrzędowość wielkanocnej, a w głębszej warstwie znaczeniowej zawiera w sobie również pozostałości prastarych, jeszcze przedchrześcijańskich zwyczajów odnoszących się do odradzania się natury po zimie. W tym znaczeniu święta wielkanocne odwołują się do rytuałów zapewniających płodność i urodzaj. Symbolicznymi elementami tradycyjnej obrzędowości wielkanocnej są więc przede wszystkim: zielona gałązka, woda, ogień a także pokarmy, w tym jajko i kołacz wielkanocny, tzw. paska.

Kulminacyjnym okresem Świąt Wielkanocnych jest Wielki Tydzień poprzedzający święto Zmartwychwstania. Zapoczątkowuje go Niedziela Palmowa będąca upamiętnieniem uroczystego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. Na tej okazji w kościołach święci się palmy wielkanocne. W zależności od regionu posiadają one różną wielkość i formę, ale te najprostsze wykonane we własnym zakresie oparte są na gałązkach wierzbowych i innych wiecznie zielonych roślinach, które dekoruje się kwiatami z bibuły i wstążkami. Palmy są symbolem odradzającego się życia, witalności. Po poświęceniu w kościele nabierają właściwości leczniczych i magicznych. Wierzono, że rytualny dotyk lub uderzenie palmą przywracało siły. Zwyczaj ten przerodził się w wesołą zabawę, popularną szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Podczas uderzania wygaszano charakterystyczną rymowankę: „Palma bije, nie ja biję, za sześć noc Wielkanoc”. Palmę używano również w magii agrarnej, mającej zapewnić pomyślność w pracach rolnych, osiągniecie większego urodzaju i zapewnienia sobie ochrony plonów przed burzami i gradobiciem. W tym samym celu „bazie” z poświęconej palmy wrzucano do ziarna siewnego. Dawano je również do zjedzenia krowom, by dobrze się pasły, były zdrowe i dawały dużo mleka.

W Wielką Sobotę obywa się w kościołach obrzęd święcenia wody (moc oczyszczająca i uzdrawiająca), ognia (moc niszcząca złe siły) oraz pokarmów przeznaczonych na uroczyste śniadanie w Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego. Węgielki z poświęconego ogniska oraz wodę zabierano do domów wykorzystując w gospodarstwie zarówno w zabiegach o znaczeniu apotropaicznym (ochrona przed złem) oraz w domowej medycynie. Tradycyjna „święconka”, czyli koszyczek ze święconymi potrawami zawiera: „paskę”, chrzan, sól, wędliny oraz figurkę baranka (z ciasta, cukru lub gipsu) i dekorowane w różnych technikach jajka – „pisanki”. Te ostatnie uważane były za uniwersalny symbol początku i źródła życia, pomyślności i urodzaju, znany już w różnych kulturach przedchrześcijańskich. Jajkami dzielono się podczas śniadania wielkanocnego, obdarowywano się nimi, stosowano jako środek na choroby, ochronę domu i jego mieszkańców przed złem.

Ważne znaczenie posiada obrzęd „Śmigus-dyngus”, tradycyjnie obchodzony w Poniedziałek Wielkanocny. Sprowadza się on do wzajemnego oblewania się wodą posiadającą moc oczyszczenia i odradzania życia. Ten barwny i żywiołowy obrzęd w symbolicznym aspekcie ma na celu zapewnienie zdrowia, pomyślności i urodzaju.

Janusz Mazur, Muzeum Kresów w Lubaczowie