Warunki przyrodnicze

Charakterystyki warunków przyrodniczych gminy nie można rozpatrywać bez odniesienia do typowych cech makroregionu (Kotliny Sandomierskiej) oraz jego otoczenia. Poszczególne składniki środowiska geograficznego są nierozerwalne związane z procesami geologiczno-tektonicznymi, geomorfologicznymi, klimatycznymi oraz hydrologicznymi jakie miały miejsce w Polsce południowej w okresie późnego trzeciorzędu oraz czwartorzędu. W ich wyniku powstała Kotlina Sandomierska – charakterystyczne zapadlisko tektoniczne, wypełnione osadami okresu mioceńskiego przykrytymi materiałami zlodowaceń plejstoceńskich z rzeźbą terenu uformowaną ostatecznie przez płynące przez teren Kotliny rzeki. Pod względem fizyczno-geograficznym gmina Lubaczów położona jest w obrębie Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, mezoregionu zajmującego wschodnią część Kotliny Sandomierskiej, którego granice wyznaczają doliny rzek Sanu, Tanwi i Szkła.

Pod względem morfologicznym teren Gminy położony jest w obrębie Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, który wznosi się do wysokości 261 m. n.p.m. W dolnym odcinku Lubaczówki obszar Gminy położony jest na wysokości około 199 m.n.p.m. wznosząc się w górę rzeki do wysokości 222 m. n.p.m. Płaskowyż Tarnogrodzki najbardziej jest urzeźbiony w południowo-wschodniej części gminy. Różnice wysokości przekraczają 15 m, spadki dochodzą do 10 %, lokalnie więcej. Doliny rzek Lubaczówki, Sołotwy, Świdnicy i Smolinki rozdzielają Płaskowyż w obrębie Gminy na kilka wzniesień o przebiegu równoleżnikowym, które zbiegają się w rejonie miasta Lubaczowa i na południe od niego przechodzą w jedną szeroką dolinę Lubaczówki.

Wody powierzchniowe dzielą teren gminy na część wschodnią i zachodnią. Część wschodnia rozcięta jest na trzy części o kierunku równoleżnikowym. Rozdzielają ją trzy największe doliny rzek. Główną wpadającą do rzeki San jest Lubaczówka i jej dopływy, prawe: Sołotwa i Przerwa i lewe, rzeki: Zamiła, Młaga, oraz potoki bezimienne po lewej i prawej stronie rzeki. W okresie wysokich wodostanów wody Lubaczówki zalewają najniżej położone fragmenty doliny pomiędzy Lubaczowem a Osiedlem Mazury, Dąbkowem i Rudą Szczutkowską.

Na terenie gminy warunki wodne związane są z poziomem wód czwartorzędowych. Na terasie zalewowej wody gruntowe występują na głębokości od l i do 2,5 m. Na terasie nadzalewowej wody gruntowe stwierdzono na głębokości od 4,0 do 7,0 m. Wahania tych wód w górę wynoszą ok. 1,0 m. w dół do 1,5 m. Najpłycej wody gruntowe występują w rejonie miejscowości Młodów, Załuże.
W zachodniej części gminy Lubaczów znajduje się fragment czwartorzędowego zbiornika wód podziemnych, oznaczonego na mapie Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce – Nr 428, określany potocznie od największych miast znajdujących się w jego obrysie, jako „Dolina Kopalna Biłgoraj – Lubaczów”. GZWP Nr 428 rozpoczyna się na południe od Frampola i ciągnie łukiem o długości około 85 km z północnego – zachodu na południowy – wschód. Za Lubaczowem zbiornik skręca w kierunku zachodnim, pozostawiając po północnej stronie miasto Oleszyce i wchodzi w kompleksy leśne koło wsi Sucha Wola. Przeciętna szerokość zbiornika wynosi 2,5 km. Warunki hydrologiczne GZWP Nr 428 zatwierdzone zostały decyzją Ministra Ochrony Środowiska zasobów Naturalnych i Leśnictwa – znak: KDH 1/0134/6018/97 z dnia 19.02.1997 r. – w oparciu o dokumentację hydrologiczną zbiornika opracowaną przez Krakowskie Przedsiębiorstwo Geologiczne „Progeo” wg stanu na marzec 1996 r. Parametry hydrologiczne w skali całego GZWP Nr 428 wynoszą:

• zasoby dyspozycyjne wody – 76 200 m3/dobę
• powierzchnia – 290 km2
• powierzchnia ze strefą ochronną – 489 km2
• moduł zasobów dyspozycyjnych – 3,04 l/s/km2
• łączny pobór wody w 1994 r. – 15 775 m3/dobę.

Ochrona zasobów wodnych zbiornika nr 428 obejmuje dwa zagadnienia:

• wielkość strefy ochronnej zbiornika,
• sposób zagospodarowania terenu w obrębie zbiornika i jego strefy ochronnej.

Zbiornik na większości obszaru charakteryzuje się słabą izolacyjnością wód podziemnych, od powierzchni terenu i z tego względu wymaga ustalenia strefy ochronnej. Podstawowym kryterium dla wyznaczenia strefy ochronnej jest przedział czasowy przepływu wody w gruncie – zarówno poziomy jak i pionowy. Ponieważ na przeważającej powierzchni zbiornika czas przesiąkania pionowego wody jest krótki – nie przekraczający 5-ciu lat – podstawowym kryterium dla strefy ochronnej jest 25-letni okres przepływu poziomego wody. Z uwagi na zróżnicowanie: lokalnych warunków terenowych – kierunki spływu wód gruntowych – wododziały – itp., szerokość strefy ochronnej zbiornika jest zmienna. W niektórych rejonach – nie dotyczy obszaru gminy Lubaczów – gdzie spływ wód gruntowych następuje na zewnątrz zbiornika, granica strefy ochronnej może przebiegać nawet po granicy, lub nawet wewnątrz obszaru zbiornika.

Klimat lokalny

Teren gminy Lubaczów wg E. Romera zaliczany jest do dzielnicy klimatycznej typu podgórskich nizin i kotlin a wg R. Gumińskiego do dzielnicy rolniczo – klimatycznej: sandomiersko – rzeszowskiej. Dzielnica ta jest nieco chłodniejsza oraz nieco mniej wilgotna od dzielnicy tarnowskiej. W najbliższej okolicy gminy lubaczowskiej i Lubaczowie stwierdzono po zaokrągleniu od 584,0 do 605,0 mm opadów atmosferycznych w ciągu roku. Średnie temperatury roku wahają się w granicach od 6,8 do 7,8°C a w Lubaczowie i okolicach wynoszą ok. 7,70 C i są wyższe niż w Horyńcu i w Tomaszowie Lubelskim. Początek okresu wegetacyjnego w Lubaczowie i okolicach zaczyna się 05 kwietnia, o 6 dni wcześniej niż w Horyńcu i o 8 dni wcześniej niż w Tomaszowie Lubelskim, a kończy się 11 listopada o jeden dzień później niż w Horyńcu, o 3 dni później niż w Tomaszowie Lubelskim. W okresie wegetacyjnym zanotowano w Lubaczowie i okolicach 17 dni z przymrozkiem, 8 dni więcej niż w Tomaszowie Lubelskim, i o 2 dni więcej niż w Horyńcu . W okresie całego roku dni z przymrozkiem, z mrozem, pogodnych, z mgłą, pokrywą śnieżną i grubością śniegu jest w Lubaczowie znacznie mniej niż w Horyńcu i Tomaszowie Lubelskim. W Lubaczowie i okolicach przeważają wiatry z kierunku zachodniego 24%, SE – 15%, NW – 13,6% . Wiatry z kierunku E i SW stanowią od 8,3 – 8,8 %, a najmniej jest wiatrów z kierunku NE – 4,1 % i N – 5,0 %. Średnia prędkość wiatrów w Lubaczowie wynosi 2,2 m/s.
Warunki klimatu lokalnego są najlepsze na zboczach dolin o ekspozycji S i W, o spadkach ponad 5% ze względu na dobre nasłonecznienie terenu. Dobre warunki termiczno – wilgotnościowe mają tereny terasy nadzalewowej i wzniesień. Mało korzystne warunki klimatu lokalnego mają doliny, zagłębienia, łąki i pastwiska wilgotne ze względu na gorsze warunki termiczno – wilgotnościowe, stagnację okresowych mgieł i ze względu na wpływ i stagnacje chłodnych mas powietrza.

Surowce mineralne i kopaliny

Lokalne zasoby surowców mineralnych i kopalin występujące na terenie gminy to:

• złoże gazu ziemnego występujące w południowej części gminy (przechodzące na teren gm. Wielkie Oczy) – tworzące Obszar Górniczy Gazu „Lubaczów -1”,
• złoże siarki rodzimej występujące w północno-wschodniej części gminy,
• z nieczynną Kopalnią Siarki w Baszni Dolnej (aktualnie wygasła koncesja na wydobycie siarki, na terenie tym prowadzony jest proces rekultywacji),
• złoże iłów nadających się do produkcji ceramiki budowlanej w rejonie Baszni Górnej – tworzące Obszar Górniczy Iłów „Smolinka -1”,
• ruda darniowa w rejonie miejscowości Ruda Szczutkowska i Ruda k. Baszni Dolnej (obecnie nie eksploatowana).

Gaz ziemny w rejonie Lubaczowa eksploatowany jest od 1957 r. W 1963 r. na terenie gminy Lubaczów utworzone zostały dwa obszary górnicze gazu: „Uszkowce” i „Lubaczów”. Aktualnie eksploatowany obszar górniczy gazu „Lubaczów 1” obejmuje powierzchnię 2080 ha, co stanowi 10% obszaru gminy. W części obszaru górniczego przypadającego na gminę Lubaczów znajduje się kilkanaście eksploatowanych odwiertów gazowych, ponadto gazociągi kopalniane, obiekty technologiczne – węzłowe dla infrastruktury kopalnianej (kopalnia gazu i tłocznia złożowa).
Złoże siarki rodzimej szacowane jest na około 150 mln ton. Powierzchnia obszaru wynosiła około 3675 ha, co stanowi około 20% powierzchni gminy.

Na terenie gminy Lubaczów występują gleby:

• bielicowe i pseudobielicowe,
• brunatne,
• czarne ziemie właściwe i zdegradowane,
• mady,
• gleby mułowo – torfowe , torfowe,
• gleby murszowo – mineralne,

Gleby bielicowe i pseudobielicowe na obszarze gminy są powszechnie występujące. Związane są one ściśle z piaszczystym lub pylastym podłożem. Wykazują w swym profilu wyraźny podział na poziom wymywania i wmywania. Zostały zakwalifikowane do 3, 4, 5, klasy bonitacyjnej, a lokalnie także do 2 i 4. W północnej części wsi Bałaje i Załuże gleby typu bielicowego i pseudobielicowego zalicza się do kompleksu pszennego dobrego, ale jest ich bardzo niewiele. Większość wymienionego obszaru zajmuje gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego. Ten sam kompleks glebowy przeważa w środkowej części wsi Tymce i Piastowo, we wsi Hurcze, Dąbków, w środkowej i północnej części Młodowa, w północnej części Borowej Góry, na południu wsi Podlesie, w części środkowej wsi Huta Kryształowa (płatowe), Budomierz, na południu Krowicy, Wólki Krowickiej, aż po wschodnią część Lisich Jam i płatowo w Krowicy Lasowej. W sąsiedztwie tych gleb wytworzyły się gleby kompleksu żytniego dobrego i zajmują obszary: płn. części Młodowa, granicy wsi Tymce i Basznia Dolna, granicy wsi Piastowo – Basznia Dolna – Borowa Góra, część płd. Baszni Dolnej, środkową część Karolówki, wsch. część Sieniawki i Huty Kryształowej (w niewielkich ilościach) oraz: płn.- zach. część Lisich Jam, płn.- wsch. część Opaki, granicy wsi Opaka – Szczutków oraz płn. część Szczutków. We wsiach Dąbrowa, Krowica Lasowa, Cetynia, Krowica Sama, Krowica Hołodowska i Budomierz kompleks glebowy żytni dobry wykształcił się nieregularnie, miejscami w niewielkich ilościach. Również w niewielkich ilościach we wsi Załuże, Tymce, Basznia Dolna, Basznia Górna, Szczutków, Cetynia zanotowano występowanie kompleksu żytnio – łubinowego związanego z bielicowym typem gleb. Kompleksy zbożowo pastewne o największej powierzchni posiadają wsie: Tymce, Borowa Góra, Młodów, Opaka. Gleby bielicowe i pseudobielicowe ulegają ciągłe degradacji. Kolejny typ gleb – gleby brunatne wyrugowane i kwaśne – zajmuje znacznie mniejszą powierzchnię niż typ bielicowy. Podłoże do wykształcenia tych gleb stanowiły piaski słabo gliniaste, piaski luźne, piaski gliniaste, pyły zwykłe. W glebach tych nie wyróżnia się poziomu wymywania i wmywania. Zbonifikowane są one w klasie IV, V, VI, i lokalnie w III. Wykształcone na tym typie gleb kompleksy: pszenny dobry i pszenny wadliwy występują w płn. części Załuża (pierwszy kompleks), oraz w płd. i wsch. części Dąbrowy i płn. części Krowicy Lasowej (kompleks drugi). Śladowo we wsi Lisi Jamy, Dąbrowa, Bałaje wyróżnia się kompleks żytni dobry, a we wsiach Basznia Górna, Borowa Góra, Budomierz, Cetynia, Krowica Sama, Krowica Lasowa, Dąbrowa, Lisie Jamy, Szczutków i Opaka – kompleks żytni słaby. Kompleks gleb żytnio – łubinowy zaznacza się we wsiach obrzeża płd. gminy, kompleksy zbożowe – pastewne tylko we wsi Szczutków. Mady to następny typ gleb, zajmujący część gminy Lubaczów. Mady, to gleby dolin rzecznych częściowo zalewanych, charakteryzują się budową warstwową i obecnością substancji organicznych na różnych głębokościach. Gleby te są dobrze uwilgocone, zostały zbonifikowane w klasie III, IV, V. Wytworzony na bazie tych gleb kompleks żytni dobry występuje we wsi Budomierz, w jej środkowej części. Wzdłuż rzek: Sołotwy, Zawadówki i Lubaczówki ciągnie się pas użytków zielonych na glebach właśnie tego typu. Wsie, w których ten kompleks również występuje to: Bałaje, Załuże, Piastowo, Basznia Dolna, Podlesie, Sieniawka, Huta Kryształowa, Młodów, Lisie Jamy, Wólka Krowicka, Krowica Hołodowska, Budomierz, Dąbków, Opaka i Szczutków. Kompleksy użytków zielonych średnich, słabych i bardzo słabych związane są także z typem gleb: czarne ziemie właściwe i zdegradowane. Odwodnienie terenu i mechaniczna uprawa na tych glebach powoduje zahamowanie procesu akumulacji substancji organicznych. Odczyn gleb w górnej części profilu jest słabo kwaśny. Zaliczonej do III, IV i V klasy bonitacyjnej. Pod użytki zielone wykorzystuje się również pozostałe typy gleb a więc mułowo-torfowe, torfowe (z czynnym lub zahamowanym procesem torfotwórczym) oraz murszowo-mineralne wytworzone na piaskach, pyłach i glinach rzecznych i wodno-lodowcowych. Kompleksy użytków zielonych bardzo dobrych, dobrych, średnich i słabych rozwinęły się na glebach opisywanych wcześniej, a więc bielicowych i pseudobielicowych we wsiach Bałaje i Załuże (części płd. i wsch.), Tymce (część zach.), Basznia Górna i Sieniawka oraz na glebach brunatnych w części płd. Dąbkowa. Niewielkie powierzchnie zajmują te kompleksy we wsi Krowica Sama, Krowica Lasowa, Sczutków, Opaka, Hurcze. Podsumowując, można stwierdzić, że znaczną część gminy Lubaczów zajmują gleby bielicowe i pseudobielicowe, kompleksy glebowe żytnie oraz kompleksy użytków zielonych wytworzonych na różnych typach gleb.